Nguyên nhân Nổi dậy Żeligowski

Tướng Lucjan Żeligowski

Cuộc Chiến tranh Nga-Ba Lan từ cuối năm 1920 đã đảo chiều gió khi Ba Lan đánh bại quân xâm lược Nga Xô viết trong Trận Warszawa và đuổi những kẻ ngoại xâm người Nga ra khỏi Tổ quốc. Tuy nhiên, nó lại làm nóng lên tình trạng căng thẳng quanh vùng Vilnius, nhất là thành phố Vilnius (Ba Lan gọi là "Wilno"). Thành phố này do Đại công tước Gediminas của Litva lập nên năm 1323 và luôn được người Litva xem là thủ đô thiêng liêng của nước này, song theo quan điểm của Piłsudski, thì thành phố này có đông người Ba Lan hơn Litva, lên tới 65% trong khi Litva bác bỏ điều này[3] và cho rằng chỉ có 1-2% người Ba Lan trong thành phố.[4] Người Nga chiếm thành phố này từ hè 1920 theo một thỏa thuận hòa bình với Litva Hiệp ước Hòa bình Nga-Litva, và cũng theo thỏa thuận, Nga sẽ trả lại Vilnius cho Litva một khi vấn đề Ba Lan được giải quyết, mặc dù trên thực tế, Nga có âm mưu đảo chính để chiếm thành phố này vào tay mình. Tuy nhiên, thất bại tại Warsaw buộc người Nga phải trao trả Vilnius, nhưng nó lại châm ngòi cho căng thẳng giữa Ba Lan và Litva.[5][6]

Trước áp lực quốc tế gia tăng với cả hai bên từ tháng 10,[7] Ba Lan và Litva ký một thỏa thuận ngừng bắn tại vùng Suwałki, song vấn đề Vilnius vẫn gây căng thẳng.[8] Tuy nhiên, Piłsudski vẫn hy vọng có thể lập được liên bang Międzymorze với Litva một cách hòa bình nhưng Vilnius vẫn phải nằm trong ảnh hưởng Ba Lan. Người Litva thì lại không mong muốn và thậm chí còn muốn xóa sổ ảnh hưởng Ba Lan khỏi Litva kể từ khi Công tước Jogaila cưới nữ hoàng Jadwiga của Ba Lan từ năm 1386, và đặc biệt lên cao khi quân Ba Lan tràn vào Vilnius.

Những nỗ lực trung gian hoà giải giữa hai bên hầu như thất bại, và Piłsudski nghi ngờ phe Hiệp Ước định tạo nên fait accompli như kiểu người Nga đã làm trước đó. Người Ba Lan vốn dĩ muốn chiếm lấy thành phố do giá trị về vị trí chính trị, nên tìm cách ủng hộ không công khai các lực lượng thân Ba Lan tại Litva. Tuy nhiên, cuộc nổi dậy Sejny năm 1919 đã thất bại và toàn bộ cơ sở tình báo Ba Lan ở Litva đều đã bị quân đội Litva triệt hạ.[9][10]

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Nổi dậy Żeligowski http://hgs.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract... http://www.worldlii.org/int/other/LNTSer/1922/45.h... https://books.google.com/books?id=5aoId7nA4bsC&pg=... https://books.google.com/books?id=FPxhOu_n1VYC&pg=... https://books.google.com/books?id=k_oC5vZEBXcC&pg=... https://books.google.com/books?id=xSpEynLxJ1MC&pg=... https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1920... https://archive.org/details/reconstructionna00snyd https://archive.org/details/reconstructionna00snyd...